Het leven de revue laten passeren: het is een natuurlijke behoefte die hoort bij het ouder worden. Dat geldt zeker voor migrantenouderen. Het terugkijken kan in de eerste plaats heilzaam zijn voor het individu, ook in relatie tot kinderen en kleinkinderen. Vaak ook worden gezamenlijk herinneringen opgehaald in spontane of georganiseerde groepsontmoetingen. Daarnaast worden in veel gemeenschappen activiteiten georganiseerd om belangrijke data te herdenken en de migratiegeschiedenis in beeld te brengen.
Hieronder vindt u meer informatie over projecten rond levensverhalen van oudere migranten.
In gesprek met oudere migranten – Mijn leven in kleur
Ik heb veel meegemaakt. Ik kom uit een klein dorp van het platteland in Turkije. Ik heb nooit leren lezen en schrijven. Toen ik 16 was, werd ik uitgehuwelijkt. Ik kreeg vijf kinderen. Mijn man ging naar Nederland om als gastarbeider te werken. Ik zag hem pas weer na drie jaar. Na tien jaar gingen we ook naar Nederland. Alles was vreemd: de taal, het klimaat, het voedsel, de mensen… Ik heb jarenlang heimwee gehad. Turkse vrouw (67 jaar).
Ik ben bang dat onze verhalen zullen worden vergeten. Maar mijn kinderen moeten weten waar ik vandaan kom, wat onze wortels zijn, hoe onze cultuur is. Dus ik vind het belangrijk dat mijn geschiedenis voor het nageslacht vastgelegd wordt. Chinese man (75 jaar)
In moeilijke omstandigheden ben ik naar Nederland gekomen. Het was niet mijn keus. Ik kwam terecht in een voormalig doorvoerkamp uit de oorlog. Er was geen aandacht voor ons verhaal, geen erkenning voor wat we hebben meegemaakt. Ik raakte mijn identiteit kwijt. Nu ik ouder word, merk ik dat alles weer terugkomt en ik erover wil vertellen. Dan valt er misschien een last van mijn schouders. Molukse vrouw (89 jaar).
In Suriname bakte ik iedere dag brood en koekjes voor de mensen in mijn omgeving. Toen ik weg ging huilden ze en zeiden: ‘Je laat ons achter, wie moet er nu brood voor ons bakken?’ In Nederland kwam ik bij mijn broer op een flat in de Bijlmer. Ik kende niemand en niemand kende mij. Niets was meer vertrouwd. Ik ging bij Randstad werken, schoonmaken en kwam zo op allerlei plaatsen terecht. Ik vroeg me af: ‘wie ben ik nog?’ Surinaamse vrouw (85 jaar)
Oudere migranten hebben veel meegemaakt in hun leven. Velen zijn niet vrijwillig, maar door de omstandigheden gedwongen, naar Nederland gekomen. Zij lieten hun vertrouwde omgeving, familie en vrienden achter. In een ver en vreemd land moest het leven weer van de grond af worden opgebouwd. Men moest zich aanpassen aan taal, voedsel, klimaat en gewoontes, en leren leven tussen twee culturen. Er werd hard gewerkt, vaak in ongeschoolde banen die een aanslag op de gezondheid deden of waar werkloosheid na verloop van tijd dreigde. Veel tijd en gelegenheid om gedachten en gevoelens te uiten was er niet.
Nu is deze eerste generatie van migranten ouder geworden. Hun aantal groeit en veel oudere migranten maken de balans op van hun leven. Ze kijken terug: hoe is het geweest? Wat heb ik gedaan? Heb ik de juiste beslissingen genomen? Is het de moeite waard geweest om huis en haard te verlaten en in Nederland opnieuw te beginnen? Had het anders gekund? Ben ik tevreden over mijn leven hier en nu? Lang niet iedereen wil daarover praten, maar velen hebben die behoefte wél en ervaren dat het hen goed doet om over hun leven en keuzes te praten. Het is fijn om gezien en gehoord te worden. Je gaat dingen vaak in een ander licht zien. Door te vertellen wat je allemaal hebt meegemaakt, leer je beter te aanvaarden dat je leven zó en niet anders is verlopen.
Daarnaast zijn er voor oudere migranten nog extra redenen om hun verhaal te doen:
Er is behoefte om het gesprek met jongere generaties aan te gaan en uit te leggen welke keuzes zijn gemaakt en waarom deze zijn gemaakt. Er verandert veel onder de tweede en derde generatie. Daarom wil men verhalen, de geschiedenis, tradities en culturele gebruiken voor het nageslacht vastleggen.
Het samen terugkijken helpt om zich in elkaar te herkennen en zich met elkaar verbonden te voelen. Zo wordt de eigen identiteit bevestigd en het gevoel van vervreemding overwonnen.
Naar buiten toe zoekt men erkenning voor de migratiegeschiedenis, die in veel gevallen verre van makkelijk is geweest en waarvoor vaak weinig aandacht was. Tegelijk zoekt men naar verbinding met ‘autochtone’ ouderen, omdat er veel is wat alle ouderen met elkaar verbindt.
In het project Mijn leven in kleur is de door Reliëf ontwikkelde methodiek Mijn leven in kaart volledig geschikt gemaakt voor gebruik bij oudere migranten. In diverse pilots waaraan ook door NOOMorganisaties is meegewerkt, is de aanpak diepgaand uitgetest en weer bijgesteld.
Het resultaat is neergelegd in de publicatie
Met oudere migranten in gesprek over hun levensverhaal – Mijn leven in kleur
Auteurs: Paulien Matze, Wout Huizing, Yvonne Heygele
Uitgave van Bohn Stafleu en van Loghum, oktober 2014
Te bestellen via de webshop van de uitgever, voor de prijs van 19,95 + portokosten, klik hier>>
Op de site van de uitgever is ook aanvullend materiaal te vinden ten behoeve van de opzet van een project, zoals tips voor het voortraject, voorbeelden voor thema’s en vragen voor groepsgesprekken, gedichten e.d.
Klik hier>>
Voor de instructiefilm, klik hier>>
Terugkijken en herinneren: Wat betekent de migratie voor ons?
In 2011 organiseerde het NOOM een speciale projectendag rond het thema van levensverhalen. Hier werd de kiem gelegd voor de samenwerking die leidde tot de publicatie Mijn leven in kleur.
Andere projecten en materialen op het gebied van terugkijken en herinneren
Er zijn diverse projecten en materialen beschikbaar die aandacht besteden aan het ophalen van herinneringen en het vertellen van het levensverhaal. Deze kunnen ook gebruikt worden in combinatie met Mijn Leven In Kaart.
Herinneringskoffers, met onder andere memoryspellen, geur- en voelzakjes, foto’s en films. De formule voor deze koffers is ontwikkeld door de Landelijke Stuurgroep Molukse Ouderen. Op basis hiervan zijn ook koffers samengesteld voor Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Caribische ouderen. Een koffer voor Kaapverdiaanse ouderen is in de maak.
Project Levensboek/Levenskoffer van Fos’ten (Surinaamse 50+ vrouwen) in samenwerking met OVN (Ouderen Vrouwen Netwerk Nederland).
Het Levensboek is een boek met persoonlijke levensverhalen en herinneringen over iemands leven. Het verhaal vertelt wie je bent. Toegang hebben tot het verhaal biedt volgende generaties versterking van hun identiteit. De Levenskoffer is een koffer waarin waardevolle, herinneringsvolle voorwerpen bewaard worden voor overdracht aan volgende generaties.
De IJzeren Vogel, documentaire-serie van IDTV Docs. Hierin vertellen Turkse en Marokkaanse vrouwen van de eerste generatie openhartig over hun huwelijk, over werk, de komst naar Nederland, over vrouw zijn, hun kinderen en over ouder worden. Bij de films is een handleiding gemaakt in samenwerking met Stichting Laurens.
Cursus voor oudere vluchtelingen, opgezet door Stichting Lize op basis van de methodiek Levensboek, ontwikkeld door Pharos, Cogis en het Trimbos Instituut voor vluchtelingen, oorlogsgetroffenen en veteranen.