Op 6 juli bood de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan de Tweede Kamer de Stand van de uitvoering sociale zekerheid aan. In deze brief informeert hij over de ontwikkelingen in de uitvoering van sociale zekerheid, de prioritaire thema’s waaraan UWV en de SVB werken en geeft hij inzicht ik inzicht in de knelpunten of risico’s die hierbij spelen. Een van de knelpunten, waarop ook het NOOM regelmatig heeft gewezen, is het niet-gebruik van de Aanvullende inkomensvoorziening voor ouderen (AIO). De AIO is bijstand voor ouderen die door de SVB aan ouderen kan worden verleend die geen volledige AOW hebben opgebouwd en/of van wie de partner nog niet AOW-gerechtigd is, wanneer ze als huishouden onvoldoende andere middelen hebben om in hun levensonderhoud te voorzien. De Algemene Rekenkamer constateerde dat het niet gebruik van de AIO hoog was. Dat betekent dat een groep kwetsbare ouderen waarschijnlijk in armoede verkeert. De SVB constateert in haar knelpuntenbrief wet- en regelgeving dat de SVB de groep van mogelijke AIO-gerechtigden onvoldoende in beeld heeft, omdat de SVB niet over inkomens-en vermogensgegevens beschikt.
De SVB geeft aan dat de aanpak van het niet-gebruik hierdoor onvoldoende oplevert. Het signaal van de SVB heeft mede geleid tot een meersporenaanpak om het niet-gebruik terug te dringen. De drie sporen om niet-gebruik terug te dringen zijn: verdiepend onderzoek om meer inzicht te krijgen in de achtergronden van het niet-gebruik; ontwikkeling van een nieuwe, gerichte inzet van gegevensuitwisseling voor de benadering van burgers die geen beroep op de AIO doen, maar er misschien wel recht op hebben; en het versterken van bestaande uitvoeringsprocessen.
In het eerste spoor, het onderzoeksspoor, heeft het CBS in opdracht van SZW samen met de SVB uitgebreid onderzoek afgerond naar het recht op en het niet-gebruik van de AIO. Uitkomst van dit onderzoek is dat het geschatte niet-gebruik van de AIO voor het jaar 2018 circa 30% was (ca. 19.500 huishoudens). Dat is lager dan wat de Rekenkamer vond voor het jaar 2017. Desondanks gaat het nog steeds om een aanzienlijke groep ouderen waarvoor het wenselijk is dat het niet-gebruik wordt teruggedrongen. Uitkomst van het onderzoek is ook dat er – behalve de financiële positie – geen geschikte achtergrondkenmerken zijn gevonden op basis waarvan de SVB niet-gebruikers gerichter kan benaderen dan ze nu al doet. Het gaat om een heel specifieke groep, minder dan 1% van de AOW’ers. Deze uitkomst onderstreept het belang van de uitwisseling van inkomensgegevens. Met die informatie kan de SVB niet-gebruikers waarschijnlijk wel gericht benaderen. Om die reden is het NOOM vóór deze aanpak, zoals NOOM-coördinator Lucía Lameiro García in dit fimpje in de knelpuntenbrief uitlegt.
In het tweede spoor, het ontwikkelingsspoor, heeft het innovatielab NOVUM van de SVB met UWV, SVB, TNO en SZW een proof of concept opgeleverd voor nieuwe technologie waarmee de uitwisseling van inkomensgegevens binnen de kaders van het privacy-recht vormgegeven zou kunnen worden. Daarmee wordt invulling gegeven aan de motie Peters c.s. om burgers gericht te wijzen op de mogelijkheden van de AIO en ervoor te zorgen dat hierbij geen privacy-problemen ontstaan. Op dit moment wordt de technologie uitgewerkt naar een pilot die daadwerkelijk in de praktijk zou kunnen worden gebracht, inclusief de bijbehorende (tijdelijke) regelgeving, toetsing op de privacy-impact, advisering door de Autoriteit Persoonsgegevens en het gericht benaderen van een selecte groep van potentiële AIO-gerechtigden. De pilot is voor komend jaar voorzien.
Het derde spoor is gericht op de verdere versterking van bestaande uitvoeringsprocessen. Hierbij is informatie over de AIO in communicatiemiddelen richting huidige en toekomstige AOW-gerechtigden uitgebreid, heeft de AIO ook meer aandacht gekregen in ‘mijn pensioenregister.nl’, is er contact met belangenorganisaties om intermediairs en leden te informeren en is de informatievoorziening op internet verbeterd. Dit sluit aan bij de motie Kuzu c.s. om alle burgers proactief over de AIO te informeren. Persoonlijke contacten en voorlichtingsbijeenkomsten stonden vanwege corona noodzakelijkerwijs op een laag pitje. Gewerkt wordt aan een eenvoudiger, digitale aanvraagprocedure via internet, waar nu nog uitsluitend sprake is van schriftelijke formulieren. Succesvolle samenwerkingsprojecten met gemeenten worden uitgebreid naar andere gemeenten.
Reactie NOOM
“We zien te veel onbekendheid met de mogelijkheden om een onvolledig AOW-pensioen aan te vullen met AIO (Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen). NOOM steunt het tegengaan van NIET-gebruik, zoals door de SVB voorgesteld. Het gaat om het bieden van bestaanszekerheid aan mensen die onder het bestaansminimum leven.“
Aldus NOOM-coördinator Lucía Lameiro García in de knelpuntenbrief van de SVB Sociale Verzekeringsbank aan minister Wouter Koolmees over oa. (leefvormen in) AOW, AIO en Anw, de kostendelersnorm, participatie in de Anw en internationale handhaving.
In deze knelpuntenbrief is er bijvoorbeeld aandacht voor de grote financiële gevolgen van de keuze wel/niet duurzaam gescheiden leven. Dit is een goed voorbeeld van waarom regels snel vereenvoudigd moeten worden. Gevolgen van keuzes zijn nu niet te overzien.
Op één ding na zijn we heel gelukkig met aanbevelingen als deze van de SVB Sociale Verzekeringsbank: “Op de langere termijn kan overwogen worden de regelingen verder te vereenvoudigen en de kostendelersnorm in de AIO en Anw af te schaffen.”
Hoezo op de langere termijn? De ellende is nu al niet te overzien.
NOOM doet dan ook een dringend verzoek aan minister Koolmees en alle partijen in de Tweede Kamer om de genoemde knelpunten voortvarend op te lossen. Bestaanszekerheid van grote groepen mensen staat langdurig onder druk en hiervoor zijn politieke oplossingen nodig. NIET-gebruik van regelingen is méér dan een kwestie van voorlichting.
Regels en voorwaarden moeten ook aansluiten bij persoonlijke situatie/omstandigheden van betrokkenen. Dat is nu veelal niet het geval bij grote groep migrantenouderen waarvan NOOM de belangen behartigt. Dat maakt dat veel van hen geen gebruik (kunnen) maken van de bijv. de AIO ondanks hun AOW-gat, waardoor ze voor de rest van hun leven tot armoede zijn veroordeeld.
Download hier het rapport Stand van uitvoering Sociale zekerheid
Download hier de Knelpuntenbrief van de SVB